سرای سعدالسلطنه قزوین

سرای سعدالسلطنه قزوین را بیشتر بشناسیم. قزوین یکی از شهرهاي تاریخی و باستانی است که قدمت آن به هزاره هاي دوم و سوم پیش از میلاد مسیح بازمیگردد. به همین دلیل این شهر یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران به شمار می رود. بیشترین سازه های قدیمی این شهر در دوره سلجوقیان شکل گرفته است. این شهر در زمان پایتخت بودن خود به عنوان کانون سیاسی و فرمانروایی محسوب می شد. به همین دلیل داراي موقعیت ویژه اي در منطقه بود. به همین دلیل بناهای بسیاری در آن زمان ساخته شد که امروزه به آثار تاریخی مبدل گشته است.  یکی از این بناهای تاریخی سرای سعدالسلطنه می باشد. 

در این پست به معرفی کاروانسرای سعدالسلطنه پرداخته ایم. اطلاعاتی در مورد معماری و نحوه دسترسی به این سرا ارائه شده است. همانطور که مستحضرید کاروانسرا ها و سراهای بسیاری در زمان گذشته در ایران ساخته شده است.  این کاروانسرا ها و سرا ها در سه  نوع برون شهری، در بدو وردبه شهر و درون شهری بوده. کاروانسرای سعدالسلطنه به عنوان  بزرگترین مجموعه کاروانسراي درون شهري در ایران شناخته شده است. سرای سعدالسلطنه از جاذبه های گردشگری قزوین محسوب می شود.

این بنا ابتدا در تاریخ ۱۳۱۶/۹/۱۷با شماره ثبت ۱۰۲۱در زیر مجموعه ي بازار قزوین ثبت شد.سپس در مورخ ۱۳۷۷/۵/۱۱با شماره ۲۰۸۹به صورت مجزا به نام کاروانسرای سعدالسلطنه ثبت گردید.

 

زمان ساخت سرای سعدالسلطنه

 این کاروانسرا که به دستور باقرخان سعدالسلطنه اصفهانی در زمان قاجاریه شاخت شده است.  باقرخان سعدالسلطنه حاکم وقت قزوین در اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار  (۱۳۱۴-۱۳۱۰ه.ق) بوده است. 

موقعیت جغرافیایی کاروانسرای سعدالسلطنه

در اثر گسترش ارتباطات با کشورهاي‏ اروپايي و رونق تجارت و پيشرفت‌هاي اقتصادي، شهر. قزوین از موقعیت ویژه ای برخوردار بوده است. تجار، جهانگردان و… برای سفر که گاها از سمت اروپا به آسیا بوده می بایست.از مسیرهای مشخصی عبور می کرده اند. کاروانسرای سعدالسلطنه.از لحاظ موقعیت جغرافیایی در بر سر راه تجاري روسیه، رشت و انزلی.و آستارا، زنجان و تبریز و ارومیه، تهران و سمنان و مشهد. ،اصفهان، همدان، کرمانشاه و شیراز و بوشهر بنا شده. این کاروانسرابا  وسعت حدود ۲۶۰۰۰مترمربع ساخته شده است.

سرای سعدالسلطنه از زمان رونق تا رکود

این سرا در زمان رونق خود به عنوان یک سراي بازرگانی فعال بوده و کارکرد شهري و کشوري داشته است. این کاروانسرا تا قبل از سال ۱۲۹۳(جنگ جهانی اول) این مجموعه مرکز تجارت و فعالیت بازرگانی این شهر محسوب میشده و از چنان رونقی برخوردار بوده که در تعدادي از حجرات آن اقامت شبانه روزي صورت میگرفت و به عبارتی تجار در آن، شب خواب بودند.

تغییر نظام سیاسی و حکومتی روسیه موجب شد تا موقعیت خود را به عنوان پل ارتباطی تجاری و بازرگانی بین اروپا و آسیا از دست دهد. بطبع این تغییر در اقتصاد کشورهای اطراف تاثیر گذار بوده. به طوری که بازرگانان و تجار به شکل به قبل به تجارت با کشورهای دیگر انجام نمی دادند. در ایران هم تاثیر این اتفاق مشهود بود.

در شهر های بزرگ ایران همانند اصفهان، تبریز و قزوین بسیاری از تجار از کسب و کار خود دست برداشتند. کاروانسرای سعدالسلطنه نیز در آن زمان به صورت نیمه تعطیل در آمد. بسیاری از حجره ها در این کاروانسرا تعطیل شدند و مابقی نیز تغییر کاربری دادند.

مصالح به کار رفته در کاروانسرای سعدالسلطنه

مصالح این بناي عظیم، عمدتاً آجر با ملات گچ است که با تزئینات آجرکاري، کاشیکاري، و کاربندي، همراه با در و پنجره هاي چوبی بوده و در حال حاضر در مالکیت میراث فرهنگی استان قرار دارد.

موقعيت سرای سعدالسلطنه درشهر قزوين

سرای سعدالسلطنه در قلب محدودهي تاریخی شهرقزوین، و در میانه راه بازار فضاي پرجنب و جوش شهري( و سردر عالی قاپو )عمارت تاریخی قرار دارد و از دو خیابان اصلی شهر که در تقاطع خود میدان آزادي شهر قزوین را شکل میدهند، قابل دسترسی میباشد. به عبارتی دیگر مراجعین سواره، با حداقل فاصله پیادهروي به بناي مذکور میرسند، و عابرین پیاده به سوي بازار و گردشگران محلی، با رسیدن به آن، مقصدي دیگر براي بازدید و گذران وقت خواهند یافت.

همجواري هاي مجموعه سعدالسلطنه

ساختار فضایی این مکان داراي پتانسیل قابل توجهی است. مسجدالنبی، سراي شاه رضوي، ضرابخانه، مدرسه علمیه امام صادق، مسجد پنجه علی، سردر عالی قاپو، و باغ فرهنگی که همگی با پشتوانه اي تاریخی و کالبدي، بخشی از معماري و نحوهي ارتباطات عناصر شهري گذشته را دربردارند و اکنون نیز همسایگان نزدیک کاروانسرا می باشند. محدوده ذکرشده را لبه هاي تجاري شهري، در عمقی متناسب با ظرفیت محله پرکرده اند، و چشم بر رونق آینده سرای سعدالسلطنه دارند.

خلاصه ای از معماری کاروانسرای سعدالسلطنه

در این قسمت به شرح برخی از عناصر تشکیل دهنده بنای سعدالسلطنه پرداخته ایم.

تنوع تقسيمات فضايي به لحاظ ابعاد دانه ها

اجزاي اصلی بنا که به نام (سرا) نامگذاري شده اند را دیواره هایی متشکل از حجره ها شکل میدهند، که توسط مفصلها و وروديها و شبستانها با یکدیگر در ارتباط هستند. به لحاظ هندسی، ابعاد و تناسبات ابعادي این اجزا توسط رنگ تفکیک شده است. هر دانه اجزا با داشتن ابعاد مشخص و گوناگونی در چیدمان، تناسب جدیدي از ابعاد فضا را شکل میدهد، که بر تنوع تقسیمات فضایی، چه به لحاظ کالبدي و چه به لحاظ ادراك فضایی میافزاید. سطح بعدي تنوع آنجایی آغاز میشود که بخشبندي فضایی بنا را تحلیل میکنیم و آن چگونگی و ترتیب ورود از فضاي قبلی به فضاي بعدي است.

فضاها و وروديها در سرای سعدالسلطنه

فضاها

-۱شامل فضاهاي شبستانی و نسبتاً یکپارچه میباشد که تقسیمات درونی آن توسط ستونها و کاربنديهاي داخلی انسجام یافته است.

-۲ فضاهاي حجرهاي میباشند که با تناسبات مستطیل کشیده در پلان و ارتفاع نسبت به مسیر داخلی قرار گرفته اند، و به لحاظ جزئیات نمایی، از ویژگی تلفیق آجر و کاشی بهره مندند.

صحن ها– بخشهایی با تنوع مساحت بالا بدون سقف و با جرزهاي عملکردي هستند که بخشی از ساختار اصلی این مجموعه و فضاها هستند.

وروديها– مجموعه کاروانسرای سعدالسلطنه با ورودي اصلی و ورودي هاي فرعی شکل گرفته است که بیشک ازعناصر با ارزش  خواهند بود، که از لحاظ زیبایی در معماری بسیار زیبا و جذاب برای هر گردشگری می باشد.

تنوع فضايي به لحاظ نور

کاروانسرای سعدالسلطنه به لحاظ بهره گیري از نور در اشکال مختلف و کاربردی بسیار هنرمندانه و مهندسی شده انجام گرفته است. به طوری که در ساعات روز این مکان را از نور مصنوعی بی نیاز میکند. در حقیقت نور گیری در این کاروانسرا به شکلی طراحی شده است که تابش نور هم به لحاظ روشنایی و هم از لحاظ نشان دادن زمان در طی روز بسیار کاربردی بوده است.

نحوه نورگیري در این فضا نیز گویاي محاسبه دقیق میزان نور لازم براي سرا )راسته بازار( است که با فواصل متناسب ستون نور را در ساعات مختلف روز در فضا به گردش درمی آورد و مفهوم زمان را وارد فضا کرده و با شکل و ابعاد این مسیر که خطی میباشد، هماهنگی دارد.

تنوع تقسيمات فضايي به لحاظ رنگ و جنس

رنگها، ویژگیهاي متفاوتی را در فضا ایجاد کرده است. در مجموعه کاروانسرای سعدالسلطنه با وجود بهره گیري از مصالح آجر عموماً و کاشی در بخش هاي محدود سقف هشتی ورودي اصلی، چهارسوقها و وروردي حمام در ارایه تنوع رنگ با حداقل مصالح، کاري بسیار غنی و در خور توجه است.

آدرس  سرای سعدالسلطنه

 استان قزوین ، شهر قزوین ، خیابان امام خمینی، پهلوی سابق ، رشت اسبق.

سایر اماکن دیدنی قزوین

کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی)  موزه خوشنویسی قزوین   باغ صفوی سردر عالی قاپو قزوین. دریاچه اوان قزوین قلعه الموت قزوین    کلیسای کانتور. خانه امینی ها قزوین (حسینیه امینی ها)  کافر گنبد قزوین آب انبار سردار کوچک در قزوین.

سخنی با خواننده عزیز

امیدواریم مطالب مندرج شده در این پست برای شما مفید واقع‌شده باشد. هرچند که در دنیای مجازی نمی‌توان حس و حال بازدید واقعی را ایجاد کرد. در پایان از شما خواننده عزیز خواهشمندیم. اگر در مورد این پست و یا سایر مطالب سایت. اطلاعات تکمیلی ااماعم از عکس یا فیلم یا اطلاعات جدید به‌صورت متنی و غیره. دارید لطفاً با گروه هورا تور در میان بگذارید. تا بتوانیم اطلاعات جامع‌تری در اختیار خوانندگان گرامی قرار دهیم. از اینکه سایت هورا تور را انتخاب کردید ممنون هستیم.

منابع:

آشنايي با بناي کاروانسرای سعدالسلطنه در شهر قزوين  (شادی زهتابیان)

ویکی پدیا