بازار بزرگ و تاریخی تبریز- بازار فرش تبریز

شهر تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی می باشد. تبریز یکی از بزرگترین شهرهای ایران بوده و در دره آجی چای بنا شده است. در شمال آن کوه های عون بن علی پله چین بهلول و بابا باغی و در جنوب آن سلسله جبال سهند قرار دارد. در منطقه آب و هوایی سردسیر قرار دارد. در این پست توضیحاتی در مورد معماری، تاریخچه ساخت و بازسازی و نحوه دسترسی به بازار بزرگ و تاریخی تبریز- بازار فرش تبریز ارائه شده است.

بازار بزرگ و تاریخی تبریز- بازار فرش تبریز از دیدگاه جهانگردان

بازار تبریز از یکی از  بزرگ‌ ترین بازارهای ساخته شده در سطح ایران و جهان  به شمار می رود. این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان است. بازار تبریز در مردادماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. بسیاری از گردشگران و جهانگردان نظیر ابن بطوطه، مارکو پولو، جاکسن، اولیای چلبی، یاقوت حموی، گاسپار دروویل، الکسیس سوکتیکف، ژان شاردن، اوژن فلاندن، جان کارت‌رایت، جملی کاردی، کلاویخو، رابرت گرنت واتسن، حمدالله مستوفی و مقدسی از رونق و شکوه بازار تبریز تمجید کرده‌اند. این بازار با داشتن حدود ۵٬۵۰۰ باب حجره، مغازه و فروشگاه، ۴۰ گونه شغل، ۳۵ باب سرا، ۲۵ باب تیمچه، ۳۰ باب مسجد، ۲۰ باب راسته و راسته‌بازار، ۱۱ باب دالان، ۵ باب حمام و ۱۲ باب مدرسه، به‌عنوان اصلی‌ترین مرکز داد و ستد مردم تبریز و ایران شناخته می‌شود.

اجزای تشکیل دهنده بازار بزرگ و تاریخی تبریز- بازار فرش تبریز

این بازار از بازارچه‌ها دالان‌ها، تیمچه‌ها سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل یافته است. بازار تبریز همواره یکی از نشانه‌های وسعت اهمیت و بزرگی شهر تبریز بوده است موقعیت جغرافیایی این شهر چنان است که در تمامی طول تاریخ آن را به محل تلاقی تمدن های باستانی تا دوران معاصر بدل ساخته است. اصلی ترین راه های ارتباطی شهر و در شمال و جنوب چین و اروپا و از مصر روسیه از آن عبور کرده و یکی از شهرهای بزرگ بر سر راه جاده ابریشم بوده است. این موقعیت ممتاز و جایگاه ویژه آن در جلگه سرسبز و آباد تبریز در کنار دریاچه ارومیه،  تبریز را  همواره مرکزی بزرگ و آباد برای مبادله ساخته است.

ساخت اولیه و بازسازی بازار بزرگ و تاریخی تبریز- بازار فرش تبریز

بازار تبریز در میانه های سده ۱۳ خورشیدی (دوره قاجار) به طور تقریبی یک چهارم از تجارت ایران را برعهده داشت و از این حیث از بازار تهران فعال ترو پر رونق تر  بود. بازار سرپوشیده فرش تبریز، یکی از آثار تاریخی شهر تبریز است. این بازار از قدیم‌ الایام محل فروش فرش‌های بافت نقاط مختلف بوده‌ است و هم‌ اکنون نیز همین کاربرد را داراست.

این بازار در زمان مظفرالدین‌شاه بنا شد. حدود ۳ سده پیش پس از وقوع یک زلزله تاریخی در تبریز به صورت کامل تخریب گشت و در سال ۱۱۹۳ قمری توسط نجفقلی خان دنبلی حاکم وقت تبریز مجددا بازسازی شد. در نتیجه ساختمان کنونی بازار تبریز مربوط به اواخر حکومت زندیه و عصر قاجار می باشد. نخستین نقشه از بازار تبریز در سال ۱۳۲۷ هجری، در بخشی از نقشه دارالسلطنه تبریز و به دست اسدالله خان مراغه‌ای ترسیم شده‌است. در بخش شمال شرقی نقشه دارالسلطنه بخش هایی از بازار تبریز رسم شده و اکثر جای‌های مهم آن نظیر تیمچه‌ها و کاروانسراها در این نقشه نام‌گذاری شده‌اند.

 

معماری و بنای بازار بزرگ و تاریخی تبریز- بازار فرش تبریز

اگر در بازار تاریخی تبریز گشت‌وگذاری داشته باشیم متوجه می‌شویم هر قسمت  از بازار تبریز با توجه به کسب‌وکاری و دادوستدی  که در آن جریان دارد، به شکل خاصی ساخته‌شده است و باعث شده تا «راسته‌بازار»، «سرا»، «تیمچه»، «دالان» و «گذر» به وجود بیایند تا هم کسبه و هم مردم به‌راحتی و با اطمینان به فعالیت و کسب‌وکار و خریدوفروش اقدام نمایند. اگر مرکز شهر تبریز را یک چهارضلعی در نظر بگیریم بازار تبریز در مرکز این چهارضلعی قرارگرفته است.

بازار بزرگ و تاریخی تبریز- بازار فرش تبریز از حدود ۵۵۰۰ حجره، مغازه و فروشگاه، ۴۰ گونه شغل مختلف، ۳۵ سرا، ۲۵ عدد تیمچه، ۳۰ مسجد و ۲۰ راسته، ۱۱ دالان، ۵ حمام و ۱۲ مدرسه تشکیل‌شده است. بازار تبریز از شرق به عالی‌قاپو و از سمت غرب به مسجد جامع، از سمت شمال، بخش‌هایی از رودخانه مهران‌رود را شامل شده و بر روی این رود پل‌های چوبی که در امتداد راسته‌بازار قرار دارند، وجود دارد.

بافت اصلی بازار تبریز از دو راسته که شمال را به جنوب و شرق بازار را به غرب آن متصل می‌کند، تشکیل‌شده است. عرض بازارها چیزی در حدود ۴ الی ۵ متر می‌باشد و سقف بازار به دلیل هوای سرد تبریز نسبت به دیگر شهرها در ارتفاعی بین ۵ الی ۶ متر ساخته‌شده است.

راسته‌های اصلی توسط راسته‌های فرعی به هم متصل شده‌ است. در فضاهای بین آن‌ها اجزای اصلی تشکیل‌دهنده بازار همانند تیمچه‌ها و سراها بناشده است که تقاطع راسته‌ها را چهارسوق‌ها با گنبدهای زیبا پوشانده است. گنبد تیمچه امیر، بزرگ‌ترین گنبد بازار بوده و زیباترین تیمچه، مظفریه می‌باشد.

ورودی های بازار بزرگ و تاریخی تبریز- بازار فرش تبریز

با توجه به وسعت بازار تبریز این بازار دارای ورودی های متفاوت از لحاظ مکانی می باشد. در ذیل نام ورودیهای این بازار نام برده شده است:

۱-ورودی های بازار شیشه گرخانه ها

۲-ورودی های بازار امیر

۳-ورودی های بازار بزازان

۴-ورودی های بازار کفاشان و حرم خانه

۵-ورودی های بازار گره نی خانه

۶-ورودی بازار پنبه فروشان

۷-ورودی های انرژی بازار یا کوچه بازار

۸-ورودی های بازار مسگرها و شتربان

۹-ورودی های بازار صادقیه و  یمنی دوز بازار

 فضا های داخلی 

در ادامه به بخش های مختلفی که در داخل بازار تبریز قرار دارد می پردازیم :

۱-راسته‌های بازار

 عنصر اصلی سازنده بازار را می‌توان راسته‌های اصلی و فرعی آن، نامید که در قدیم از دروازه‌ها به درون شهر تا میدان اصلی و مسجد جامع، امتداد داشت. در بازار بزرگ تبریز شما می‌توانید بیش از ۲۰ راسته را شمارش کنید.

برخی از راسته‌های مهم بازار تبریز عبارت‌اند از:

راسته‌بازار جدید و قدیم، بازار دوه چی، بازار کفاشان، بازار صفی و…

۲- سراهای بازار تبریز

اگر اجزای بازار را بشناسید می‌دانید که سراها به حیاط‌های روباز کوچک‌تر از کاروانسرا اطلاق می‌شود. درگذشته باربرها لوازم تجاری و محصولات را از کاروانسراها به سراها منتقل می‌کردند.

چندی از سراهای معروف بازار تبریز را معرفی می‌کنیم:

سرای امید، سرای حاج رسول، سرای امیر، سرای دو دری، سرای کچه‌چی‌ لر، سرای درب عباسی، سرای حاج محمدقلی، سرای میرزا جلیل، سرای آلمان‌ها در بازار کفاشان، سرای میرزا مهدی، سرای حاج تقی، سرای خان و سرای گرجی‌لر.

۳-   تیمچه‌های بازار بزرگ و تاریخی تبریز- بازار فرش تبریز

تیمچه‌ها ازنظر کاربری به چهار قسمت تقسیم می‌شوند:

۱ (فضای عمومی که مخصوص انبار کردن کالاها می‌باشد.)

۲ (زیرزمین برای نگهداری کالاها.)

۳ (دکان‌های همکف که مخصوص دادوستد است.)

۴ (طبقه بالای تیمچه که درگذشته استراحتگاه بازرگانان غیر تبریزی بود که برای دادوستد به بازار آمده بودند.)

چندی از تیمچه‌های معروف بازار تبریز را معرفی می‌کنیم:

تیمچه امیر، تیمچه حاجی صفرعلی، تیمچه میر ابوالحسن، او تیمچه لر، تیمچه مظفریه، تیمچه شیخ کاظم، تیمچه صادقیه، تیمچه حاجی محمدقلی، تیمچه شعربافان، تیمچه عباچی، تیمچه قند فروشان، تیمچه شازدا، تیمچه بزازان، تیمچه ملک، تیمچه خان، تیمچه در عباسی و …

تیمچه مظفریه معروف به بازار فرش تبریز:

اگر بخواهیم معروف‌ترین قسمت این مجموعه بزرگ را معرفی کنیم بدون شک آنجا جایی نیست جز تیمچه مظفریه. این تیمچه در سال ۱۳۰۵ قمری در دوره ولیعهدی مظفرالدین میرزای قاجاری و به کمک و همت یکی از بازرگانان مشهور تبریز به نام حاج شیخ محمدجعفر قزوینی، بناشده است.

نکته جالب و تاریخی در اسم این تیمچه این می‌باشد که در دوران قاجاری اگر هر بنای تازه ساخته‌شده موردتوجه ولیعهد وقت قرار می‌گرفت سازنده آن را باید به او پیشکش می‌کرد به همین دلیل حاج شیخ محمدجعفر قزوینی نام مظفرالدین میرزا مظفریه را بر آن نهاد و ولیعهد بسیار خوشحال شد و امتیازات ویژه‌ای به این بازرگان مشهور داد. تیمچه زیباترین تیمچه بازار در تبریز می‌باشد که اختصاصاً به فروش و صادرات فرش اشتهار دارد.

تیمچه مظفریه اهمیتی ویژه در سطح ایران و حتی تجارت جهانی فرش دارد زیرا یکی از مراکز مهم صادرات و تجارت فرش آذربایجان و ایران می‌باشد.

سوغاتی‌ها و صنعت فرش در تبریز

به گزارش ایرنا، سالانه افزون بر ۳۰۰ میلیون دلار فرش تبریز تنها از گمرکات آذربایجان شرقی به خارج از کشور صادر می‌شود. هنر صنعت فرش‌بافی در تبریز به قبل از دوران صفویه بازمی‌گردد و این شهر یکی از معروف‌ترین و قدیمی‌ترین مراکز بافت فرش‌های دستباف در دنیا به شمار می‌آمد. تنوع در طرح، رنگ و نقشه از مهم‌ترین ویژگی‌های این فرش است. تبریز در سال ۲۰۱۵ از سوی شورای جهانی صنایع‌دستی به‌عنوان «شهر جهانی بافت فرش» انتخاب‌شده بود.

در پایان فقط می‌توان گفت اگر به تبریز سفر کردید حتماً گشت‌وگذاری در این بازار داشته باشید؛ و مطمئن باشید معماری که در این بازار می‌بینید  منحصربه‌فرد بوده و بی‌مثال در سایر نقاط جهان می‌باشد.

د حال حاضر بافت الیجه و پارچه‌های قطنی عبا، جاجیم‌های ابریشمی و صنعت سیاه‌قلم روی نقره و قالی‌بافی و سایر صنایع‌دستی رواج دارد. حوله چرم پارچه آرد خشکبار، غلات و حبوبات است هم‌اکنون این شهر به دلیل وجود کارخانه‌ها و کارگاه‌های بزرگ صنعتی و تولیدی یکی از قطب‌های مهم صنعتی کشور محسوب می‌شود.

راه‌های دسترسی به بازار بزرگ و تاریخی تبریز- بازار فرش تبریز

اما مهم‌ترین قسمت، معرفی مسیرهای دسترسی سریع به بازار از چند خیابان اصلی می‌باشد.

از منطقه  آب‌رسان:

از مسیر بی آرتی که سریع‌ترین مسیر برای رسیدن به بازارمی باشد.

وسیله دوم استفاده از تاکسی‌های خطی بازار می‌باشد؛ که از مسیر چای کنار- فارابی – پل قاری – رسیدن به بازار را امکان‌پذیر می‌کند. مسیر برگشت از بازار به آب‌رسان: با استفاده از تاکسی‌های خطی آب‌رسان که در مسیر بانک ملی و راسته کوچه نگه‌داشته‌اند.

ائل گولی (شاه گولی)

بهترین وسیله استفاده از مترو است که فعلاً در دست اقدام می‌باشد.

وسیله‌ی دیگری که می‌توان استفاده کرد، استفاده از تاکسی‌های  است که از جاده ائل گولی به سمت راهنمایی حرکت می‌کنند.

اتوبوس وسیله‌ی دیگری است که می‌توان از  ایستگاه ائل گولی که به‌طرف میدان شهدا حرکت می‌کنند برای رسیدن به بازار استفاده کرد.(اتوبوس خطی به شماره ۱۰۱)

خیابان ولیعصر

استفاده از تاکسی‌های خطی بازار که در فلکه بازار خیابان ولیعصر نگه می‌دارند.

وسیله‌ی دیگر استفاده از اتوبوس‌های است که مستقیم به بازار می‌روند.(اتوبوس خطی ۱۱۰)

میدان فهمیده و شهرک باغمیشه و شهرک رشدیه:

تاکسی‌های خطی بازار که از میدان فهمیده به سمت پل قاری و بازار حرکت می‌کنند

و یا استفاده از اتوبوس‌های که در میدان فهمیده هستند (به شماره ۱۵۴)

راه‌آهن و خیابان نصف راه

بهترین وسیله استفاده از بی آرتی هاست که در کمترین زمان رسیدن به بازار را امکان‌پذیر می‌کنند.

و یا استفاده از تاکسی‌های خطی بازار

شهرک یاغچیان:

با  استفاده از تاکسی‌ها که از مسیر فلکه راهنمایی به‌طرف بلوار راهنمایی و بازار حرکت می‌کنند.

نمایشگاه بین اللملی:

استفاده از  تاکسی‌ها که از میدان بسیج  به سمت سه‌راه ولیعصر و بازار در حال حرکت هستند.

یا استفاده از بی آرتی

خیابان هفده شهریور:

تاکسی‌های بازار که به سمت میدان ساعت حرکت می‌کنند.

خیابان مارالان:

تاکسی‌های خطی که در چهارراه مارالان نگه‌داشته‌اند؛ و یا استفاده از اتوبوس (به شماره ۱۰۴ ا)

تفرج‌گاه عون ابن علی:

استفاده از تاکسی‌های که در فلکه‌ی ایده لو؛ و سر بازارچه‌ی سیلاب نگه‌داشته‌اند؛ و یا استفاده از اتوبوس‌های که در همان مسیر نگه‌داشته‌اند.(به شماره ۱۶۹)

سخنی با خواننده عزیز

 امیدواریم مطالب مندرج شده در این پست برای شما مفید واقع‌شده باشد. هرچند که در دنیای مجازی نمی‌توان حس و حال بازدید واقعی را ایجاد کرد. در پایان از شما خواننده عزیز خواهشمندیم اگر در مورد این پست و یا سایر مطالب سایت اطلاعات تکمیلی اعم از عکس یا فیلم یا اطلاعات جدید به‌صورت متنی و … دارید لطفاً با گروه هورا تور در میان بگذارید تا بتوانیم اطلاعات جامع‌تری در اختیار خوانندگان گرامی قرار دهیم. از اینکه سایت هورا تور را انتخاب کردید ممنون هستیم.

ایمیل:

horatour.info(at)gmail.com

منابع

ویکی‌پدیا

کتاب تاریخ و معماری بازار تبریز

سایت اتحادیه فرش‌بافان تبریز

سراچه‌های نمناک 

مهر نیوز