کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی)

به شهر قزوین خوش آمدید. کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی) یکی از چندین کاخ به جا مانده از دوره صفوی می باشد. این بنا تنها کوشک باقی مانده از مجموع کاخ های سلطنتی زمان شاه طهماسب می باشد. در سال ۹۵۵هجري كه شاه طهماسب از دفاع تبريز در مقابل تركان عثماني نا اميد شد، پايتخت مملكت را به قزوين انتقال داد. در دوره شاه طهماسب بناهای قابل توجهی در قزوین ساخته شد. متاسفانه اکثر آنها تخریب و از بین رفتند. تنها مواردی که از آن زمان پا برجا مانده کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی) و سردر عالی قاپو می باشد. در این پست به معرفی کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی) پرداخته ایم. اطلاعاتی در مورد دسترسی، تاریخچه، معماری و تزئینات کاخ ارائه شده است. کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی) یکی از بناهای تاریخی قزوین محسوب می شود.

معرفی باغ صقوی (باغ سعادت قزوین)

بیشتر افراد پس از شنیدن نام چهلستون به یاد بنای زیبای چهل ستون اصفهان می افتند. جالب است بدانید که عمارتی با شکوه و دیدنی با همین نام در استان قزوین نیز وجود دارد و قدمت آن چند ده سال بیشتر از هم نام اصفهانی اش می باشد.قدمت بنا را مربوط به پنجمین سال حکومت شاه عباس دوم تخمین می زنند.شهر قزوین در عصر صفویان، به علت قرارگیری بر سر راه جاده ابریشم و شرایط جغرافیایی و سیاسی آن زمان، حایز اهمیت شد. به همین دلیل، توانست تا مدتی عنوان پایتختی صفویان را نصیب خود کند.

انتقال پایتخت از تبریز به قزوین باعث شد تا بناها و عمارتهایی با شکوه و در شان پایتختی آن زمان، در این شهر بنا شود. مجموعه باغ صفویه بنا به فرمان شاه طهماسب ساخته شد. شاه طهماسب پس از استقرار در قزوین (به عنوان پایتخت جدید خود) دستور داد تا باغی بسازند و عمارتی را در آن بنا کنند.بنا بر دستور شاه، معماران برجسته ایران گرد آمدند و باغی را طراحی کردند.این باغ، باغ صفوی نام گرفت.

اطلاعات دسترسی به کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی)

بناهای داخل باغ صفوی 

بناها و عمارت های باشکوهی را در دل این مجموعه گرفته است.مجموعه باغ صفوی نام های مختلفی مانند باغ سعادت آباد، باغ فرهنگی قزوین، دولتخانه صفوی و یا ارگ طهماسبی دارد.این مجموعه با سردر زیبای عالی قاپو که کتیبه ای با کاشی معرق را بر پیشانی خود دارد، آغاز شده و پس از گذشتن از چند محوطه، به کاخ باشکوه چهل ستون می رسد.در درازای مسیر، آثاری به جا مانده از دوران  مختلف از جمله عمارت پهلوی و عمارت قاجاری، بقعه پیغمبریه، گراندهتل و  مدرسه امید قرار گرفته اند. این مجموعه به نام های باغ سعادت آباد، باغ فرهنگی قزوین، دولت خانه صفوی یا ارگ طهماسبی نیز مشهور است.عمارتی نیز، بنا به خواست شاه، در آن بنا شد و کاخ چهل ستون یا عمارت کلاه فرنگی نام گرفت.در این پست به معرفی این بنای با شکوه پرداخته ایم.

ویژگی های کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی)

شکل هندسی ساختمان ۸ ضلعی و دو طبقه است.مساحت آن ۵۰۰ متر مربع می باشد.با توجه به شرایط زمانه و بزرگانی که در  کاخ زندگی می کردند، راه های خروج اضطراری از طریق تونل های زیر زمینی برای ساکنان در نظر گرفته شده است. این تونل ها به مجموعه دولت خانه صفوی  و خارج از شهر راه داشت.این ساختمان با رواقی با رواقی با ستون های آجری و قوس های نیم دایره ای بنا را در برگرفته.بر بالای آن ایوانی با ستون های چوبی استوار گردیده است.نقشه بنا دارای طرحی با محورهای صلیبی و برون گرا  و سقف طبقه همکف پوشیده از مقرنس با طرح های بریج و سقف طبقه بالا خنجه پوش است.

اطراف کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی) دارای ستون های استوانه ای آجری. با قوس های نیم دایره که در دوره قاجاریه به ان اضافه شده است.لچکی های آن نیز با کاشی های دوره قاجار مزین شده است.بنا متشکل از سالن بزرگ مرکزی و چهار ایوان است.چهار اتاق گوشوار در چهار کنج شمال غربی – شمال شرقی – جنوب شرقی – جنوب غربی قرار گرفته است.در ادامه معماری و تزئینات قسمت های مختلف این ساختمان شرح داده شده است.

معماری طبقه اول کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی)

طبقه اول شامل ستون بزرگی است.چهار اتاق با طرح ها و مقشه های متفاوت ساخته شده است.این ساختمان به گونه ای طراحی شده است که هوا در گرمای تابستان به خوبی تهویه گردد.و هوای تازه و خنک در جریان باشد. دلیل تهویه مناسب هوا شیب تعبیه شده در ورودی است که به مرکز ساختمان هدایت می شود.به دلیل اینکه امروزه این ساختمان به عنوان موزه استفاده می شود جهت امنیت اشیاء موجود، پنجره ها بسته شده است. و تهویه مناسب هوا صورت نمی گیرد. کف امارت در زمان ساخت اولیه با پوششی از آجر فرش شده بود.بعد از بازسازی کف آن را با سفال فرش کرده اند.

حوض های طبقه اول کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی)

در طبقه اول کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی) حوض هایی وجود داشتند که جریان آب علاوه بر با صفا و زیبا نمودن فضای کاخ بر خنکی درون ساختمان می افزود. درحال حاضر فقط حوض مرکزی و جنوبی مرمت شده و باقی مانده است. متاسفانه حوض شمالی این بنا از بین رفته است. جنس این حوض در زمان ساخت اولیه از نوع سنگ مرمر حجاری شده بود. بعد از مرمت و بازسازی از سنگ مرمر ساده استفاده شده است.و باز هم با تاسف جریان آب نیز برای جلوگیری از نشت آب و رطوبت و آسیب دیدن بنا قطع شده است.

تزئینات سقف سالن طبقه اول کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی)

سقف سالن از مقرنس های ساده پوشیده شده است. از بقایای رنگها چنین به نظر می رسد که دارای نقوشی بوده است. تقریبا تمام نماهای بنا از نقاشی پوشیده شده بوده.گاها در بعضی قسمتها چند لایه نقاشی وجود دارد. لایه اول به دوران صفوی، لایه دوم ادامه مکتب صفویه و لایه سوم مربوط به دوران قاجار می باشد.

نقاشی های طبقه اول کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی)

در طبقه زیرین نمونه هایی از کار مینیاتور مواجه می شویم. که به حقیقت یکی از زیباترین کارهای نقاشی این دوره است. مناظر عاشقانه نقش های این مینیاتور ها را تشکیل می دهد. در تابلو های جبهه شمالی ساختمان مجلس بزمی وجود دارد.  مناظر باغ ها با درختان پر گل و جویبارهای در حال گردش همه از حالتی مفرح و شادی بخش برخوردار است.

معماری طبقه دوم کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی)

همانطور که قبلا اشاره شد این بنای تاریخی در دو طبقه ساخته شده است. در این بخش به شرح معماری طبقه دوم پرداخته ایم. از پله های شمالی سالن بالا می رویم. وارد یکی از اتاق های گوشواره می شویم. هنگام خروج از این اتاق سالن بزرگ و نور گیری بانام سالن مرتضی در برابر ما قرار می گیرد. در چهار طرف این سالن، چهار اتاق گوشواره به چشم می خورد. یکی از این اتاق ها با سالن پایین ارتباط دارد. این اتاق های گوشواره ای جلوه ای از معماری است که از دوران قاجار در این بنای تاریخی به یادگار مانده است. این اتاق در زمان احداث بنا وجود نداشته است. بعدا در زمان قاجار این اتاق اضافه شده است. اابته تغییرات معماری و تزئینی دیگری نیز در دوره قاجار در این ساختمان انجام شد.

ارسی های پنج چشمه از دیگر زیبایی های این کاخ به شمار می رود.  تابش نورخورشید رنگ شیشه های سبز، قرمز، زرد و آبی را در هم امیخته و منظره ای آرام و دلنشین ایجاد می کند. هر کدام از این رنگها نماد فصلی از سال است. رنگ سبز فصل بهار، قرمز تابستان، زرد پاییز و رنگ آبی نشان دهنده فصل زمستان است. این ارسی ها یا همان هنر شیشه و چوب در نوع خود منحصر به فرد است. به طوری که می توان از داخل بیرون را تماشا کرد اما از بیرون به داخل دیدی ندارد. آیات و کلمات قرآن بر روی ارسی ها زیبایی خاصی به تزئینات بنا افزوده است.

تزئینات سقف تالار و غلام گردش کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی)

سقف و غلام گردش آن نیز به وسیله خنجه پوش ها تزئین شده است. در گذشته نقاشی های جالب و زیبایی به آن اضافه کرده بودند. امروزه جای آن نقاشی ها را رنگ سبز تیره ای پر کرده. متاسفانه ازچند تابلو از زمان قدیم باقی نمانده است و خوشبختانه اینکه حداقل این چند تابلو برای نشان دادن هنر دست و روحیه هنرمندان زمان های قدیم به جای مانده.

هنرمندان نقاش کاخ چهلستون قزوین (عمارت کلاه فرنگی)

عبدی بیگ شیرازی شاعر و مورخ معاصر شاه طهماسب در اشعار خود عمارت کلاه فرنگی را به خوبی ترسیم می کند؛ اما از معماران آن یادی نمی کند. او نقاشی های دیوارهای درون و بیرون کاخ چهلستون را هنر دست استادان، میرزا علی نقاش، مظفرعلی نقاش ،علی اصغر نقاش، عبدالجواد استرآبادی و رضا عباسی می داند. البته نگاره هایی که بر روی دیوارها و مقرنس های سقف به زیبایی بنا می افزودند، در دوران پهلوی مورد بی مهری قرار گرفته و با گچ پوشانده شدند. دلیل این کار تبدیل شدن کاخ چهلستون به عمارت فرمانداری بود و از آنجایی که گچ بر روی سطح صاف و صیقلی نقاشی ها نمی چسبید، آن را بیشتر محفوظ کردند که این کار باعث تخریب این نقاشی ها شد.

سخنی با خواننده عزیز