مسجد و مدرسه چهل ستون زنجان

مسجد و مدرسه چهل ستون زنجان

به شهر زنجان خوش آمدید. مسجد و مدرسه چهل ستون زنجان. در بافت بازار(بازار بالا)در ضلع جنوب شرقی مسجد و مدرسه جامع (سید) در راسته معروف به راسته حجت الاسلام قرار دارد. دومین حوزه علمیه و معتبر درشهر زنجان بعد از مسجد و مدرسه جامع محسوب می گردد. این مدرسه در داخل خود دارای مسجد بزرگی است.که چهل ستون دارد و به همین دلیل آنجا را مسجد و مدرسه چهل ستون نامند.

توضیح در مورد معماری مسجد و مدرسه چهل ستون زنجان

مسجد و مدرسه چهل‌ستون زنجان دارای صحن و شبستان‌های بزرگی است. که طاق و تویزه های ضربی آن به‌صورت زیبا و متقارن بر روی ۳۲ ستون قطور استوار گشته. تعدد و کثرت ستون‌ها موجب شده که این بنای مذهبی و فرهنگی. در میان مردم به مسجد و مدرسه چهل‌ستون معروف و مشهور گشته است. مسجد و مدرسه چهل‌ستون یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین حوزه‌های علمیه ایران در دوره قاجار بوده. توسط یکی از علمای بنام آن زمان بنام مرحوم آخوند ملاعلی قارپوز آبادی ساخته‌شده است.

طبق کتیبه‌ای که بر روی پیشانی ورودی بنا الصاق شده. این بنای مذهبی و تاریخی به سال ۱۲۸۴ هجری قمری ساخته‌شده است. صحن و شبستان‌های بسیار فراخ این مسجد بیانگر دوران شکوفایی. و رونق معنوی آن درزمانی نه‌چندان دور می‌باشد. مسجد و مدرسه چهل‌ستون  شهر زنجان که از نوع مساجد با سبک و سیاق چهل‌ستونی است.

در نمای داخلی دارای پوشش گچ کاری شده است. و محرابش که با رسمی بندی و کاشی معقلی آرایش‌شده. و ازاره های آن نیز مزین به کاشی‌هایی با طرح‌های گل‌وبوته. (طرح گلدانی ) متأثر از مکتب کاشی‌کاری دوران قاجار است. بر روی بخشی از بدنه محراب کتیبه‌ای به خط نسخ وجود دارد. که زمان مرمت مسجد یا تجدید بنای آن را در سال ۱۳۳۲ هجری قمری توسط امیر افشار خان. و به اهتمام حاجی رجب‌علی زنجانی رقم خورده است. مدرسه و مسجد چهل‌ستون دارای قدمتی بیش از یک قرن می‌باشد. و در زمره ابنیه ارزشمند تاریخی و مذهبی شهر زنجان می‌باشد. این بنا در مجموعه ثبتی بازار زنجان قرار دارد

در خصوص علت نامگذاری این مسجد و مدرسه در کتاب خط سوم در مشروطیت آمده است

مسجد و مدرسه چهل ستون شهر زنجان.دومین مدرسه علمیه مهم زنجان پس از مسجد و مدرسه شاهی، مدرسه چهل ستون است.این مدرسه در داخل خود دارای مسجد بزرگی است.که چهل ستون دارد و به همین دلیل آنجا را مسجد و مدرسه چهل ستون نامند.مسجد و مدرسه چهل ستون شهر زنجان را مرحوم ملا علی قاربوزآبادی بنا نهاده. واکنون تولیت اداره موقوفات و خود مسجد اسما برعهده نواده آن مرحوم است.مدیریت آن و تولیت عملیش باعالم پاکدامن جناب آقای حاج شيخ يعقوب على جباری بوده.که پس ازرحلت ایشان هم اکنون حاج شیخ تقی خاتمی در آنجا تدریس میکرده.وی عهده داری امور مسجد و مدرسه می باشند. 

این مسجد در سال ۱۲۸۴ ه ش تأسیس گردیده.این مسجد یکی از مساجد قدیمی و مهم شهر زنجان بوده. به دلیل مرکزیت داشتن و واقع شدن در بازار بزرگ زنجان حائز اهمیت می باشد.

معرفی مؤسس و متولیان مسجد و مدرسه چهل ستون زنجان

دانشمند و فقیه بزرگ آخوند ملاعلی فرزند ملاگل محمد قارپوزآبادی است.به نامهای ملاعلی قزوینی یا فاضل قزوینی زنجانی نیز مشهور می باشد.در سال ۱۲۰۹ ه. ق در قارپوزآباد قزوین به دنیا آمده. و پس از تحصیل در قزوین به حوزه ی علمیه اصفهان رفته.و در محضر شیخ محمدتقی اصفهانی شاگردی نموده. و اجازه اجتهاد کسب نموده است. سپس در قزوین شاگرد ملاعبدالکریم ایروانی بوده.وی از ایشان نیز کسب اجتهاد نموده و آنگاه به زنجان آمده.و در این شهر به آموزش و تدریس علوم دینی پرداخته است.تعداد زیادی از اهالی آذربایجان قفقاز و همدان و قزوین و زنجان مقلد ایشان بوده اند.به سال ۱۲۸۴ ه. ق مسجد و مدرسه چهل ستون را تأسیس. و در آنجا به تدریس علوم دینی پرداخته اند.

شاگردان و متولیان بعدی مسجد و مدرسه چهل ستون زنجان

ازشاگردان معروف ایشان آخوند ملا قربانعلی زنجانی ملقب به حجته الاسلام می باشد.ایشان شاگردان زیادی را تعلیم داده اند. و باعث ایجاد حوزه علمیه قابل توجه و محلی.برای نشر افکار دینی و پرورش استعداد پس از حوزه های علمیه مسجد جامع و نصرالله خان بوده اند.ایشان دارای نفوذ فوق العاده زیادی در بین مردم بودند.بسیاری از مسائل دینی و سیاسی آنها را حل و فصل می نمودند.ایشان به سال ۱۲۹۰ ه ش در زنجان فوت نمودند.آقا شیخ صادق فرزند ارشد آخوند ملا علی قارپوزآبادی بودند.که از زمان تولدش اطلاع دقیقی در دست نیست.وی تحصیلات ابتدایی و علوم متداول زمان خویش را در زنجان کسب نموده. سپس به نجف اشرف مراجعت و ادامه ی تحصیل داده اند.

پس از مراجعت به زنجان و فوت پدر جانشین و عهده دار امامت جماعت و تولیت آن گشته اند.پس از شیخ صادق، متولی مسجد آقای شیخ ابراهیمی فرزندکوچک آخوند ملاعلی، شدند.که متولد شهر زنجان بوده. و از زمان تولد او اطلاعی در دست نیست.وی نیز همانند برادر بزرگتر شان پس از پایان تحصیلات در زنجان به نجف اشرف مهاجرت کردند.و در آنجا در محضر اساتید بزرگی کسب تحصیل نموده اند.حاج شیخ ابراهیم پس از فوت برادرشان حاج شیخ صادق. عهده دار تولیت و امامت مسجد و مدرسه می شوند.سپس در سوم ربیع الثانی ۱۳۴۲ ه ق. در زنجان وفات یافته اند.

بعد از فوت حاج شیخ صادق

پس از فوت ایشان آقا شیخ صادق. فرزند مرحوم شیخ ابراهیم بن شیخ صادق بن ملاعلى عهده دار تولیت و امامت مسجد و مدرسه می گردند. در دوره ی ایشان در مسجد نماز جماعت خوانده نمی شد. چون این دوره مصادف با حکومت رضاخان بوده. و به دلیل حاکمیت کمونیسم در شوروی سابق. تعدادی از ایرانیان مقیم این کشور تحت فشار روسها مجبور به بازگشت به ایران شده. لذا أن عده که به ایران بازگشته و افکار کمونیسم را نپذیرفتند. و تحت عنوان مهاجرين قفقاز وارد ایران شده هر کدام راهی شهر و دیار خود شدند. و چون محلی برای سکونت خویش نداشتند. محل هایی در شهرها جهت اسکان آنها در نظر گرفته شد. که مسجد مزبور نیز به دلیل استقرار عده ای از مهاجرین دیگر حالت مسجد بودن را از دست داده. و محل اسکان مهاجران گردید.

پس ازمرگ رضاشاه این عده از مسجد تخلیه شدند. و دوباره مسجد فعالیت مذهبی خود را آغاز نمود. به همین دلیل ایشان در طول عمرشان مجالی برای اقامه نماز جماعت نیافتند.ایشان در پنج ذی القعده ۱۳۶۶ ه ق دار فانی را وداع نمودند.هماکنون فرزند ارشد ایشان آقای حاج ابراهیم وحید عهده دار تولیت مسجد هستند.

موقوفات مسجد و مدرسه چهل ستون زنجان

سندی به صورت اقرارنامه در خصوص وقف زمین های حاشیه مسجد به دست حجة الاسلام آخوند ملاعلی نوشته شده.و پس از مرگ ایشان به تأیید افراد معتمد آن دوره به صورت سند ثبت شده است.طبق اظهارات متولی (حاج آقا وحید) پشت مسجد حیاط کوچکی بوده.که برای سکونت خادم مورد استفاده بوده، امروزه به جای این مکان چهار انبار ساخته شده است.و پولی که از بابت اجارهی ملک داده میشود صرف امورات مسجد می شود.طبق اظهارات حاج على نسیمی از هیأت امنای مسجد.موقوفاتی در بازار چه آهنگران به تعداد ۳۶ باب مغازه توسط مرحوم میربهاالدين وقف شده است.و دو باب مغازه در بازار بالا هم جزء موقوفات مسجد میباشد.که با نظارت اداره اوقاف توسط هیات امنا صرف مسجد میگردد.و دارای پنج طلبه در حال تحصیل و تعداد ۱۶ حجره می باشد. که تعداد ۶ حجره آن کاملا سالم قابل استفاده می باشد.

مطالب مربوط به این پست برگرفته از کتاب. (کتاب مجموعه بازار بزرگ زنجان، زمینه ها و سیر تحولات فرهنگی. تاریخی اجتماعی. موثر برشکل گیری آن. نویسنده و مولف: علی نوراللهی) می باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد اماکن تاریخی بازار زنجان این کتاب را مطالعه فرمایید. 

سخنی با خواننده عزیز:

امیدواریم مطالب مندرج شده در این پست برای شما مفید واقع شده باشد. هرچند که در دنیای مجازی نمی توان حس و حال بازدید واقعی را ایجاد کرد.در پایان از شما خواننده عزیز خواهشمندیم. اگر در مورد این پست و یا سایر مطالب سایت. اطلاعات تکمیلی اعم از عکس یا فیلم یا اطلاعات جدید به صورت متنی و غیره. دارید لطفا با گروه هورا تور در میان بگذارید. تا بتوانیم اطلاعات جامع تری در اختیار خوانندگان گرامی قرار دهیم. از اینکه سایت هورا تور را انتخاب کردید ممنون هستیم.

شهر زنجان از قدیمی ترین شهر های ایران می باشد. بازاربزرگ و تاریخی زنجان. بزرگترین و طولانی ترین بازارسرپوشیده ایران. در دل این شهر تاریخی جای گرفته. در این شهر اماکن دیدنی تاریخی و گردشگری دیگری نیز وجود دارد. همانند رختشویخانه زنجان. حمام های قدیمی.مساجد قدیمی، کاروانسراها وموزه مردان نمکی وغیره.

 ایمیل :

horatour.info(at)gmail.com

شماره همراه و تلگرام :

۰۹۳۸۳۸۹۴۳۳۲

گردآوری اطلاعات: سایت هوراتورwww.horatour.ir  

منابع :

 کتاب مجموعه بازار بزرگ زنجان – نویسنده و مولف : علی نور اللهی.

تشکر فراوان از زحمات و مشاوره های بی دریغ جناب آقای محمد علویون. از کسبه های قدیمی و معتمد  بازار زنجان.

تصاویر

سایت ایرنا
صفحه ایستاگرام @zanjan